Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có tới 25% số tai biến sau sinh do băng huyết. Còn tại Việt Nam, trong danh mục 5 tai biến sản khoa của toàn quốc, băng huyết sau sinh là tai biến thường gặp nhất (chiếm hơn 40%), và là nguyên nhân gây tử vong cao nhất (chiếm 78,8%). Băng huyết có thể xảy ra với bất kỳ cuộc sinh nở nào, vì thế các mẹ bầu cần chuẩn bị tất cả các phương án dự phòng tốt nhất có thể ngay từ bây giờ
[toc]
Băng huyết sau sinh là gì
Băng huyết sau sinh là tình trạng chảy máu > 500ml sau sổ thai từ bất cứ nơi nào ở đường sinh dục.
Tuy nhiên, có những trường hợp mất hơn 1000ml máu vẫn chưa phải là nguy hiểm do cơ chế gia tăng thể tích máu trong thai kỳ, vào những tháng cuối thai kỳ lượng máu có thể tăng thêm 1000 đến 2000ml ở những thai phụ có cân nặng trung bình. Do đó, đánh giá băng huyết sau sinh thường dựa vào thay đổi tình trạng sức khỏe sản phụ đối với lượng máu mất.
Tại Việt Nam, tỉ lệ thai phụ bị thiếu máu thiếu sắt, cao huyết áp do thai, dinh dưỡng kém… cao nên có khi chỉ mất ít hơn 500ml là đã bị choáng.
Băng huyết sau sinh có thể xảy ra ngay sau sinh hay trễ hơn, và có thể chảy máu ồ ạt, hay chảy máu kéo dài. Một phụ nữ khoẻ mạnh có thể tử vong trong vòng 2 giờ từ lúc xuất hiện băng huyết nếu như không được xử trí kịp thời và thích hợp.
Những số liệu về băng huyết sau sinh
Ở Việt Nam, ước tính mỗi năm có khoảng 2.000 bà mẹ tử vong bởi các tai biến đặc thù nhất và cũng nguy hiểm nhất (băng huyết, tiền sản giật, vỡ tử cung, nhiễm khuẩn hậu sản, uốn ván rốn, phá thai không an toàn), trong đó cao nhất vẫn là do băng huyết.
- Băng huyết sau sinh: 41%
- Tiền sản giật – Sản giật: 21,3%
- Nhiễm trùng hậu sản: 18,8%
Tử vong người mẹ do băng huyết sơ sinh thường xảy ra ở những những thời điểm như sau
- 24% trong thời gian mang thai
- 16% trong lúc sanh
- 60% sau sanh
Tại Bệnh viện Từ Dũ tai biến băng huyết sau sinh chiếm khoảng 2%-10% tổng số ca.
Tại Bệnh viện Phụ sản Trung ương, trung bình mỗi tuần tại bệnh viện có khoảng 3 – 4 ca bị băng huyết sau sinh phải truyền máu.
Tuy nhiên, băng huyết sau sinh có thể ngăn ngừa và điều trị được
Phân loại
Nguyên phát: thường gặp trong 24 giờ đầu sau sinh. Thường do đờ tử cung, sót nhau (rau), tổn thương đường sinh dục dưới, vỡ tử cung, lộn tử cung và bất thường bánh nhau.
Thứ phát: sau 24 giờ đến trước 12 tuần sau sanh. Thường do sót nhau, nhiễm trùng, bệnh lý huyết học.
Nguyên nhân
Đờ tử cung
- Tử cung căng quá mức: đa thai, đa ối, con to
- Giảm trương lực cơ tử cung
- Chuyển dạ kéo dài hoặc chuyển dạ quá nhanh
- Giục sanh lâu
- Nhiễm trùng ối
- Gây mê sâu
- Bóc nhau bằng tay
- Tiền sử băng huyết sau sinh
- Béo phì
Tính chất mô
- Cản trở trong vấn đề co cơ tử cung: đa nhân xơ tử cung, sót nhau
- Bánh nhau bất thường: nhau cài răng lược, bánh nhau phụ
- Có sẹo mổ cũ trên tử cung: bóc u xơ tử cung, mổ lấy thai
- Chuyển dạ đình trệ
- Giai đoạn sổ nhau kéo dài
- Dây rốn căng quá mức
Tổn thương đường sinh dục
- Cắt tầng sinh môn rộng
- Rách tầng sinh môn, âm đạo, cổ tử cung
- Vỡ tử cung
Rối loạn đông máu
- Thai kỳ: hội chứng HELLP, nhau tiền đạo, thai lưu, nhiễm trùng ối, nhau bong non, thuyên tắc ối, nhiễm trùng huyết.
- Di truyền: bệnh Von Wilebrand’s
- Điều trị thuốc chống đông máu: thay van tim
Nhiễm trùng tử cung
Sót nhau
Thu hồi tử cung bất thường liên quan vị trí nhau
Co hồi tử cung kém và đờ tử cung sau sanh là nguyên nhân thường gặp nhất của băng huyết sau sanh. Quá trình này xảy ra sau khi sinh (sổ thai), tử cung sẽ co hồi lại để giảm thể tích.
Do nhau không có tính đàn hồi nên sự thu nhỏ của tử cung sẽ làm cho nhau bong ra một phần khỏi vị trí bám. Máu từ nơi nhau bám chảy ra tạo thành khối máu tụ sau nhau, và chính khối máu tụ này sẽ làm cho nhau tiếp tục bong. Các cơn co của tử cung sẽ từ từ tống nhau ra ngoài.
Sau sổ nhau, tử cung sẽ bắt đầu tiến trình co thắt, các sợi cơ đan chéo của tử cung co rút ngắn lại sẽ siết các mạch máu của tử cung ở vị trí nhau bám như những nút thắt. Tiến trình này cùng với cơ chế đông máu giúp ngưng chảy máu. Khi tử cung không co hồi được, hoặc nhau không bong để sổ ra ngoài, băng huyết sẽ xảy ra.
Những yếu tố nguy cơ trước sanh
Băng huyết sau sinh ở phụ nữ > 35 tuổi cao gấp hai lần phụ nữ < 25 tuổi. Tỷ lệ cắt tử cung do thai sản cũng tăng so với tuổi của mẹ.
Phụ nữ béo phì có nguy cơ cao về biến chứng trong lúc sinh và sau khi sinh
Các tình trạng bệnh lý sau có khả năng gia tăng nguy cơ băng huyết sau sinh như
- Thiếu máu,
- Sốt rét,
- Nhiễm HIV/AIDS
- Tiểu đường loại II
- Bệnh di truyền về rối loạn đông máu
Thai quá ngày
Thai to
Đa thai
Sinh dày, sinh nhiều
U xơ tử cung
Chảy máu trước sanh
Tiền sử băng huyết sau sinh
Tiền sử mổ lấy thai
Suy nhược, suy dinh dưỡng
Tăng huyết áp trong thai kỳ
Dấu hiệu
Chảy máu từ đường sinh dục: lượng máu chảy ra ngoài có thể nhiều hoặc ít, máu đỏ tươi hoặc đỏ bầm, máu cục hoặc máu loãng.
Máu chảy ứ trong buồng tử cung làm tử cung tăng thể tích: đáy tử cung lên cao dần, tử cung to ra theo bề ngang, mềm nhão. Không thấy khối cầu an toàn trên xương vệ (bình thường tử cung co chặt lại và ta có thể sờ được trên bụng, thường gọi là cầu an toàn).
Lưu ý lượng máu đem cân được không phản ánh toàn bộ lượng máu đã mất, vì vậy còn phải đánh giá toàn trạng của sản phụ.
Trường hợp vẫn thấy có cầu an toàn, tử cung co hồi tốt mà vẫn thấy máu đỏ tươi chảy ra thì có thể do tổn thương đường sinh dục.
Trường hợp sau sinh mà máu chảy ra nhiều, thấy hoàn toàn máu loãng, không thấy có cục máu đông, thì nguyên nhân có thể là rối loạn đông máu.
Các dấu hiệu toàn trạng chung mất máu: da xanh niêm nhợt, tay chân lạnh, khát nước, mạch nhanh, huyết áp giảm.
Điều trị
Khi BHSS xảy ra, các bác sĩ sẽ nhanh chóng tiến hành các phương pháp cầm máu và hồi sức tích cực, vừa kết hợp kiểm tra nguyên nhân vừa điều trị.
Hồi sức tích cực
Sản phụ nằm đầu thấp, thở oxy. Các bác sĩ sẽ xoa bóp đáy tử cung qua thành bụng, đè động mạch chủ bụng để giảm lượng máu đến tử cung, đảm bảo huyết động ổn định. Sản phụ được theo dõi huyết áp, mạch, tri giác, nhịp thở, niêm mạc thường xuyên.
Nếu có chỉ định, người mẹ được truyền dịch mặn đẳng trương, truyền máu bằng hồng cầu lắng, tiểu cầu đậm đặc, huyết tương tươi, yếu tố đông máu, thuốc vận mạch.
Xác định nguyên nhân gây băng huyết sau sinh và điều trị theo nguyên nhân
Có nhiều nguyên nhân phối hợp gây băng huyết nên các bác sĩ sẽ kiểm tra đường sinh dục một cách hệ thống bằng dụng cụ và khám cả các cơ quan khác để không bỏ sót trường hợp do rối loạn đông máu.
Việc xác định kịp thời nguyên nhân gây băng huyết sau sinh là vô cùng quan trọng, vì nó giúp cho các bác sĩ điều trị nhanh chóng xử trí nguyên nhân, bên cạnh việc hồi sức chống sốc. Chỉ có loại bỏ được nguyên nhân thì mới có thể chấm dứt được chảy máu.
Cắt tử cung
Đây là cách cuối cùng nhằm cứu tính mạng người mẹ.
Có thể nghĩ đến phương pháp này đầu tiên trong trường hợp đã đủ số con và lớn tuổi. Đối với những bệnh nhân còn trẻ tuổi, chưa đủ con, có thể dùng thuyên tắc mạch hoặc thắt động mạch tử cung hoặc động mạch hạ vị hai bên.
Cắt tử cung chỉ có chỉ định tuyệt đối trong trường hợp nhau cài răng lược.
Biến chứng
Tuỳ thuộc vào mức độ mất máu và việc hồi sức, cầm máu có tích cực hay không, băng huyết sau sinh có thể gây ra nhiều biến chứng nặng nhẹ khác nhau
Choáng do giảm thể tích tuần hoàn, đưa đến suy thận, suy đa cơ quan và tử vong.
Dễ nhiễm trùng hậu sản.
Biến chứng lâu dài
Thiếu máu,
Viêm tắc tĩnh mạch,
Hội chứng Sheehan (do hoại tử tuyến yên dẫn đến suy nhược, gầy ốm, rụng lông tóc, mất sữa, vô kinh)
Không thể có thêm con trong trường hợp phải cắt tử cung.
Các biện pháp dự phòng
Cần dự phòng băng huyết sau sinh cho tất cả các cuộc sinh nở
Quan trọng nhất là cần đi khám thai định kỳ để phát hiện sớm các nguy cơ cao, đặc biệt khi thấy có dấu hiệu bất thường như bụng to lên, ra máu bất thường…
Phải điều trị thiếu máu, tiểu đường, tăng huyết áp trong thai kỳ, các bệnh lý nội khoa thật sớm để khi vào chuyển dạ thai phụ càng khỏe mạnh càng tốt. Bổ sung sắt và acid folic trong suốt thai kỳ để phòng ngừa thiếu máu
Theo dõi để phòng ngừa nhiễm trùng ối.
Chế độ ăn đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết trong thời kỳ mang thai để đảm bảo sức khỏe và sự phát triển tốt nhất cho hai mẹ con, tránh tình trạng suy nhược, suy dinh dưỡng cơ thể. Tuy nhiên, cần có chế độ ăn cân bằng để tránh thai phát triển quá to.
Bổ sung thêm các dưỡng chất thiết yếu cho thai kỳ từ thuốc bổ mỗi ngày. Bởi vì rất khó có thể cung cấp đủ dưỡng chất cho mẹ và em bé trong bụng nếu chỉ cung cấp từ chế độ ăn hàng ngày, ngay cả khi chế độ ăn đã gần như cân đối và đa dạng các loại thức ăn khác nhau như thịt, sữa, trái cây, rau xanh, đậu, các loại ngũ cốc…
Hạn chế sanh thủ thuật vì nguy cơ tổn thương đường sinh dục cao, nhất là rách cổ tử cung và âm đạo.
Nếu sản phụ có nguy cơ băng huyết sau sinh cao, cần chú ý 6 giờ đầu sau sinh, đặc biệt là trong 2 giờ đầu để phát hiện sớm khi có chảy máu
Cần thực hiện sinh đẻ có kế hoạch, nhằm có thời gian hồi phục sức khỏe, nuôi dạy con tốt, với cách biện pháp đặt vòng sau sinh, uống thuốc tránh thai dành cho con bú.
Tài liệu Băng huyết sau sinh từ Bệnh viện Từ Dũ Tp. Hồ Chí Minh
